تغذیه در سنین مختلف
تغذیه در سنین مختلف از دیدگاه طب سنتی انسان‌ها در سنین مختلف مزاج‌های متفاوتی دارند. در کودکی و نوجوانی که از بدو تولد تا 30 سالگی است، حرارت و رطوبت بر بدن غالب است. در سن جوانی که از 30-35 سالگی را در برمی‌گیرد، مزاج گرم و خشک می‌شود. در سن کهولت که از 35-60 سالگی است، مزاج به سردی و خشکی می‌گراید و در سن پیری که افراد 60 سال به بالا را شامل می‌شود، سردی مزاج ادامه یافته و رطوبت خارجی بر آن غلبه می‌یابد. توجه به مزاج هر سن و تنظیم رژیم غذایی بر اساس آن شاخص را در جاده سلامتی قرار می‌دهد.
الف) دوران جنینی:
تغذیه فرد از دوران جنینی آغاز می‌شود و تشکیل اندام‌ها و ساختار بدن در این دوران صورت می‌گیرد. رشد جنین منحصراً وابسته به انتقال مواد مغذی از مادر می‌باشد و وسیله دیگری جهت برآورده کردن نیازهای جنین وجود ندارد. بنابراین تنظیم رژیم غذایی زن باردار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. آن قدر در طب اسلامی و سنتی به مسائل دوران بارداری اهمیت داده شده که نظیر آن را در هیچ مکتب علمی نمی‌توان یافت. کمبودهای تغذیه‌ای در زن باردار ممکن است باعث زایمان زودرس شود تا مادر را از تشدید کمبودهای تغذیه‌ای برهاند[1]. دوران بارداری یعنی زمانی در انسان که منجر به تولید یک نوع بشر می‌گردد، پایه گذار سلامت نسل‌های آینده بشر می‌باشد. کیفیت و کمیت تغذیه داخل رحمی در رشد تخم، جنین، نوزاد و سپس بزرگسالان، ارائه دهنده توضیحی برای بیماری‌هایی است که در دوران بزرگسالی نمود پیدا می‌کنند. این مفهوم به نام منشا جنینی بیماری با زمینه‌های وابسته به رشد، سلامتی و بیماری شناخته می‌شود.
←پیشنهادات ویژه : خرید خولنجان
توصیه‌های غذایی در بارداری:
زن باردار باید از خوردن غذاهای دیر هضم و سنگین پرهیز نماید و بیشتر از غذاهای آب پز و شورباها استفاده نماید. در دوران بارداری باید از یبوست جلوگیری شود و در صورت بروز آن، با خوردن مواد غذایی مثل آلو بخارا و انجیر خیس کرده آن را برطرف نماید. خوردن مواد غذایی سازنده خلط مناسب در بدن برای زن باردار ضروری است. گوشت گوسفند، مرغ، ماهی، روغن زیتون، شیر، کره طبیعی، عسل، بادام، پسته، مویز، فندق، گردو، خرما، سبزیجات خام و پخته و غلات در حد اعتدال باید در رژیم غذایی وی قرار گیرد. مصرف میوه‌های رسیده از قبیل سیب، به، انگور، گلابی، انار، زردآلو، آلو و انجیر برای زنان باردار مفید است.
مطالب طب نوین:
گوشت‌ها و لبنیات منابع خوب ویتامین B6 و B12 هستند که کمبود آنها بر روی رشد مغزی، حرکتی و ادراکی جنین تأثیر منفی دارد. گوشت قرمز یکی از منابع مهم روی است. کمبود روی بسیار خطرناک است و به ناهنجاری‌های مادرزادی، رشد غیرطبیعی مغز جنین و رفتارهای غیرعادی در نوزاد منجر می‌شود. زنانی که سطح روی پلاسمایی آنان پایین است، 5/2 برابر بیشتر در معرض به دنیا آوردن نوزاد با وزن کمتر از 2000 گرم هستند.
←پیشنهادات ویژه : تری بلوس کلیه
اسیدهای چرب امگا – 3 برای رشد سیستم عصبی مرکزی و شبکیه جنین مهم هستند. بنابراین در رژیم غذایی مادر باید به میزان کافی از این نوع اسیدهای چرب وجود داشته باشد. یکی از منابع این اسیدهای چرب، ماهی است. به زنان باردار توصیه می‌شود که جهت جلوگیری از مسمومیت با جیوه از ماهی پرورشی، سفره ماهی، ماهی کاد، خرچنگ و کنسرو ماهی تن، کمتر استفاده نمایند. مغز گردو نیز از منابع دیگر امگا 3 به شمار می‌رود.
کولین یک ماده مغذی ضروری است زیرا برای رفع نیازهای متابولیک بدن به میزان کافی ساخته نمی‌شود. کولین به منظور حفظ ساختار غشاء سلول، سیگنال سلولی و انتقال پیام‌های عصبی لازم است. نشان داده شده است که کولین به تولید سلول‌های عصبی در موش‌های دچار کمبود اسید فولیکی که مادرانشان با این ماده مغذی، تحت تغذیه تکمیلی قرار گرفته بودند، کمک کافی نموده است. غذاهای سرشار از کولینعبارتند از: مرغ، بوقلمون، ماهی، زرده تخم مرغ.
مصرف غذاهای غنی از فیبر (به خصوص آلو بخارا و انجیر خشک) معمولاً مشکل یبوست را در زنان باردار حل می‌کند. مصرف ماهی و سیب در مادر باردار موجب می‌شود که کودکش در آینده از ابتلا به آلرزی و آسم کودکان مصون بماند. در مطالعه‌ای مشاهده شد که مصرف انگور در بارداری از بروز پره اکلامپسی در موش‌ها جلوگیری نمود. مصرف انار در بارداری به تشکیل استخوان و غضروف سالم در جنین کمک می‌کند. همچنین به دلیل دارا بودن مواد آنتی اکسیدان از آسیب جفت جلوگیری می‌نماید. به علاوه انار از آسیب نورون‌های جنین در مقابل استرس‌های هایپوکسیک ایسکمیک جلوگیری می‌کند.
پرهیزات غذایی در بارداری:
در دوران بارداری از مصرف بعضی از مواد غذایی مثل زرشک، کرفس، گشنیز، زعفران، ترشی‌جات (سرکه، سیب ترش، ماست ترش) سفیده تخم مرغ، کافئین (چای پررنگ، قهوه، نوشابه‌های کولا) و نیز خوراکی‌های مصنوعی و صنعتی، آب میوه‌های بسته‌بندی شده، تنقلات ناسالم، رنگهای خوراکی، فست فودها، آب یخ و … باید پرهیز نمود.
مطالب طب نوین:
مصرف زیاد کرفس در مادران باردار باعث افزایش ابتلای کودکان آنها به آلرژی در آینده می‌شود. مصرف زیاد گشنیز در دوران بارداری، بر روی حافظه و قدرت یادگیری در کودک به طور کوتاه مدت عوارض نامطلوبی دارد. مصرف کافئین در بارداری باعث ایجاد آسیب‌های سلولی در جنین و بروز پره اکلامپسی و از دست دادن زودرس حاملگی در مادر می‌شود.
←پیشنهادات ویژه : خرید چای سبز
ب) دوران کودکی و نوجوانی:
کودک در آغاز تولد تا پایان سال دوم زندگی با سرعت در حال رشد است. از سال دوم به بعد اندکی از سرعت رشد کاسته می‌شود و مجدداً در نزدیکی بلوغ،رشد سریع می‌شود. با توجه به این نکته و در نظر گرفتن تکامل دستگاه‌ها و اندام‌های کودک در سال‌های اول زندگی، به خوبی می‌توان به اهمیت نقش تغذیه در تامین رشد و تکامل کودک پی برد. مناسب‌ترین غذا برای کودک در 6 ماه اول زندگی فقط شیر مادر است و از آن به بعد غذاهای کمکی به تدریج وارد رژیم غذایی کودک می‌شود. حکمای طب سنتی در گذشته دستورات و راهنمایی‌های مفیدی را در رابطه با تغذیه مادران شیرده ارائه نموده‌اند تا شیر مادر با بهترین کیفیت در اختیار کودک قرار گیرد. بهترین مواد غذایی برای مادر شیرده عبارت است از گندم، گوشت بره، بزغاله، ماهی، کاهو، بادام و فندق و … که همان‌گونه که مشاهده می‌شود مواد غذایی لطیف، معتدل، صالح الکیموس و کثیرالغذا در زمره آن وجود دارند. بر عکس استفاده از مواد غذایی کثیف، فاسد الکیموس یا قلیل الغذا مثل خردل و ادویه‌جات تند، نعناع، پیاز و سیر در زنان شیرده منع شده است. چرا که به هر نسبت که خون سالم و مناسبی در بدن زن شیرده تولید شود، شیر او نیز سالم‌تر است.
استفاده از شیره انگور در زنانی که از رقیق بودن شیر خود شکایت دارند مفید است. مصرف اسفناج، کرفس، کنجد، چغندر، آشی که با نخود و جو پخته شده باشد، گوشت و مغز گوسفند و استفاده از رازیانه، تخم شوید و سیاهدانه در غذاها برای افزایش شیر و ارتقاء آن موثر است.
پس از دوران شیرخوارگی، دوران کودکی و نوجوانی قرار دارد. عوامل زیادی دریافت و عادات غذایی کودکان و نوجوانان را تعیین می‌کنند. عادتهایی از قبیل دوست داشتن و دوست نداشتن غذا در ابتدای کودکی شکل می‌گیرند و تا دوران بلوغ ادامه می‌یابند که در آن زمان هرگونه تغییر همراه با مقاومت خواهد بود. قبل از این که کودک به مدرسه برود، خانواده بیشترین نقش را در شکل‌گیری عادات غذایی کودک ایفا می‌کند. در این حالت والدین و بزرگترهای خانواده الگوهای مهمی به شمار میروند. یک ارتباط غذایی خوب شامل تقسیم مسوولیت بین والدین و کودکان است. والدین باید غذای خوب و مقوی تهیه کرده و کودک نیز باید مقادیر مناسب را بر حسب اشتهای خود مصرف کند.
از دیدگاه طب سنتی کودکان و نوجوانان که مزاجی گرم و تر دارند، باید از خوردن مواد غذایی خشک کننده پرهیز کنند چرا که ایشان در سن رشد و نمو قرار دارند و وجود حرارت و رطوبت برای این امر ضروری است. مواد غذایی مانند غذاهای تند، شور، مواد غذایی فراوری شده و پر ادویه، چیپس و پفک، غذاهای کارخانه‌ای و آماده، سوسیس و کالباس و سایر فست فودها و نوشابه‌های گازدار، آب میوه‌های صنعتی[2] و … این حرارت و رطوبت را از بین برده و مانع از رشد صحیح می‌شوند. دریافت زیاد نوشیدنی‌های شیرین شده و مقادیر بالای فروکتوز در غذاها و نوشیدنی‌های فراوری شده می‌تواند باعث افزایش تری گلیسرید پلاسما و مقاومت به انسولین گردد. در چندین مطالعه دریافت میزان پایینی از کلسیم و چاقی، با دریافت بالایی از نوشیدنی‌های شیرین شده در کودکان پیش دبستانی مرتبط بوده است. دریافت زیاد سدیم یا نمک نگرانی دیگر است. افزایش دریافت زیاد سدیم یا نمک در غذاهای فراوری شده منجر به افزایش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک در کودکان می‌شود. به علاوه رنگ‌ها و طعم دهنده‌های مصنوعی موجود در مواد غذایی صنعتی، زمینه ساز بروز اختلال پیش فعالی در کودکان می‌شود. معمولاً بچه‌های مدرسه‌ای میان وعده خود را بعد از ظهر و بعد از مدرسه مصرف می‌کنند. وقتی که بزرگتر شدند و پول به آنها داده شد، اکثر میان وعده‌های خود را از رستوران‌های فروشنده غذاهای آماده و یا سوپرمارکت‌ها تهیه می‌کنند. اما خانواده‌ها باید خودشان میان وعده را در خانه تهیه کرده و آموزش‌های تغذیه‌ای لازم را به کودک یا نوجوان بدهند. در بسیاری از موارد شکل‌گیری عادت‌های صحیح در طی سال‌های اولیه زندگی به بچه‌ها کمک می‌کند که در این دوران در خصوص غذایی که تهیه می‌کنند، بهتر تصمیم بگیرند.
یک ناهار خوب در مدرسه عبارت است از ساندویچی که از نان کامل و یک غذای غنی از پروتئین (گوشت، تخم‌مرغ، کره و …) تشکیل شده و از میوه تازه، سبزی یا هر دو، با شیر به عنوان دسر استفاده شود. از سوی دیگر امروزه اعضای یک خانواده کمتر با هم غذا می‌خورند که قسمتی به خاطر برنامه کاری آنها، مصرف غذا جلوی تلویزیون و کاهش زمان تهیه غذا در خانه است. در یک مطالعه، کودکان مدرسه‌ای که همراه خانواده خود شام می‌خوردند، مقادیر میوه و سبزی بیشتر و غذاهای سرخ شده کمتری استفاده می‌کردند. محیطی که غذا در آن صرف می‌شود نیز تاثیر زیادی بر روی اشتها و دریافت کودک خواهد داشت. انتظارات نابجایی که والدین از فرزندانشان دارند، نزاع بر سر سفره و سایر استرس‌های احساسی، همگی تاثیر نامطلوب خواهند گذاشت. محیط مناسب صرف غذا به گونه‌ای است که همراه با زمان کافی، آرامش و صحبت‌های خانوادگی باشد.
استفاده از انواع مواد غذایی (غلات، حبوبات، گوشت‌ها، سبزیجات و میوه جات تازه) در کودکان و نوجوانان ضروری است.
ج) دوران جوانی:
جوانان که مزاج گرم و خشک دارند باید از مصرف مفرط غذاهای با طبیعت گرم که تولید صفرا می‌نمایند و غذاهای تند مثل سیر و پیاز و خردل پرهیز نمایند. ایشان باید از گرسنگی بسیار بپرهیزند و استفاده از نوشیدنی‌های خنک به قدر اعتدال برایشان جایز است. میوه‌های مفید برای سن جوانی انار، به، سیب، آلو، شفتالو و امثال آن هستند.
←پیشنهادات ویژه : خرید عرق چهل گیاه
د) دوران میانسالی و پیری:
بعد از دوران جوانی، تارهای موی سپید بر بناگوش آغاز دوران کهولت را نوید می‌دهند. در این دوران و نیز دوران پیری، افراد بیشتر دچار یبوست می‌شوند. علل اولیه آن شامل مصرف مایعات ناکافی، کمبود تحرک فیزیکی و رژیم ناصحیح غذایی است. یبوست همچنین به دنبال مصرف داروها به وجود می‌آید. بنابراین نرم نگه داشتن طبع در این سنین و جلوگیری از بروز یبوست با مصرف غذاهای ملین از جمله مهم‌ترین تدابیر است. سالمندان به علل مختلفی از جمله دارو درمانی، افسردگی، کاهش حس چشایی و بویایی، سلامت نامناسب دهان و دندان، بیماری‌های مزمن و سایر مشکلات فیزیکی دچار اشکال در خوردن هستند. علل اجتماعی هم شامل درآمد ناکافی، حمل و نقل نامناسب، تنها زندگی کردن و نیز محدودیت در خرید و تهیه غذا به این مساله دامن می‌زند. اضافه کردن آب گوشت و خامه نیز می‌تواند انرژی غذاها را بالا ببرد و آنها را برای جویدن آسان‌تر و نرم‌تر کند. افراد پیر باید وعدهای غذایی خود را تقسیم کرده و از غذاهایی که مقدار کم و کیفیت غذایی بالایی دارند مثل زرده‌ی تخم مرغ، آبگوشت، شیر و مانند آن استفاده کنند.
یک الگوی خوراک سالم در سالمندی بر غذاها و نوشیدنی‌های غنی از مواد مغذی شامل شیر، گوشت، مرغ، لوبیا، نخود و مغز دانه‌ها، سبزیجات، میوه‌جات و غلات کامل تأکید دارد که مواد ضروری و لازم از قبیل کلسیم، پتاسیم، فولات، روی و … را تأمین نماید. استفاده از نان خوب پخته شده و عسل در سنین پیری بسیار مفید است زیرا معده را از رطوبت‌ها و مواد زاید پاکسازی کرده و برای هضم غذا آماده می‌کند. خوردن شیر جوشیده با عسل یا نبات و کمی زنجبیل برای افراد مسن مناسب است. بهترین سبزیجات در این سن چغدر، کرفس، کاهو و تره است که با روغن زیتون پخته شده باشد. اما بهتر است که آب چغندر مصرف شده و گوشت آن مصرف نشود زیرا باعث ایجاد اخلاط غلیظ و سوداوری می‌شود. استفاده از کاهو به اضافه مقداری ادویه‌جات خوشبو و گرم که از سردی کاهو بکاهند، برای برطرف کردن بی‌خوابی در پیران مؤثر است. استفاده از انجیر در این سن برای جلوگیری از یبوست بسیار توصیه شده است که می‌توان آن را با آب و عسل خیس کرده و مصرف نمود.
[1]. به نظر می‌آید که در اینجا هوش طبیعی بدن (طبیعت مدبره) برای حفظ جان مادر، جنین را فدا می‌کند.
[2]. البته ضرر مواد غذایی ذکر شده در تمام افراد وجود دارد.
در این مقاله سعی کردیم درباره تغذیه در سنین مختلف را برای شما بگوییم. عطاری آنلاین من دو سلام را در مقالات بعدی همراهی نمایید برای آشنایی با ما اینستاگرام من دو سلام را دنبال نمایید.
