گل گاوزبان و خواص درمانی آن

نام علمی : Borago officinalis L

نام خانواده: Boraginaceae

نام فارسی : گل گاوزبان یا لسان الثور

نام محلی : گل گاوزبان

نام مرسوم : Borago

تاریخچه

گل گاوزبان لاجوردی و شبیه گل انار بوده و تخم آن حلقوی شکل و لعابی است و در کوه های البرز بسیار زیاد یافت می شود. گیاه دیگری که در اصفهان و بعضی از بلاد ، گاوزبان می دانند ” مرماخوز ” است که گل آن لاجوردی و کوچک و مدور است. “مر” نام قبیله ای از ساکنان شمال آفریقاست که بذر چند گیاه دارویی را که یکی از آنها گیاه گاو زبان است به اسپانیا برده و در آنجا پرورش دادند و استعمال آنها را در طب معمول داشته اند. این گیاهان به اسامی مختلف مرماتوس، مرماهوس، مرمازا در کتب طبی قدیم وارد شده و خواص آنها تحقیق گردیده است. بعد از جنگ های صلیبی گیاه گاوزبان را از قدیم آن را نمی شناختند و احتمال می رود که نخستین بار این گیاه توسط maure  ها که مردمانی از طوایف شمال افریقا بوده اند، به اسپانیا جهت پرورش، انتقال یافته و از آنجا به نواحی دیگر نفوذ یافته باشد.

در قرن 17 میلادی بود که پزشکان پی خواص مفید گاوزبان بردند. طبق آزمایشات معلوم شده که در ساقه و برگ گاوزبان ازوتات دو پتاسیم وجود دارد بخصوص در ساقه آن بیش از گل و برگ آن می باشد.

گیاه شناسی

گاوزبان گیاهی است علفی و یکساله که ارتفاع ساقه آن تا 60 سانتیمتر می رسد ساقه آن شیاردار و خاردار می باشد. برگ های این گیاه ساده و پوشیده از تارهای خشن است. گل گاوزبان دارای گلهای بنفش یا قرمز رنگ دارای قسمت لوله ای بلند که بتدریج به طرف بالا شیپوری شکل می شود و در اثر مجاورت با اب گرم رنگ قرمز تیره خود را پس می دهد. این گیاه دارای برگهایی بدون انشعاب و گلهای بزرگ است که بطور تقریبا یک طرفه در انتهای شاخه ها قرار می گیرند. تمام اندامهای هوایی گیاه را کرک می پوشاند که جای افتاده آنها به صورت برجستگیهای کوچک و سفید رنگ به چشم می خورند. از اردیبهشت تا شهریور گل می دهد و در تمام تابستان این گیاه گل می دهد ولی برگهای آن را باید از بیست و چهار تیر تا دهم مرداد چیده و خشک کرد و در چیدن برگها آن باید برگهایی انتخاب کرد که دارای غنچه باشد زیرا این برگها پس از خشک شدن خواص زیادتری را در خود حفظ می کند. قسمتهای قابل استفاده این گیاه، برگ، گل و برگهای ساقه می باشد.

←پیشنهادات ویژه: خرید ملیسا و ملین

نوع ایرانی با اروپایی فرق دارد چرا که نوع خارجی دارای آلکالوئیدیهای بنام پیرولیزیدن است که بیماریهای عصبی ایجاد می کنند در حالی که نوع ایرانی این ماده را اصلا ندارد و عوارض عصبی نمی دهد.

ترکیبات شیمیایی

این گیاه دارای پتاسیم و کلسیم ترکیب شده با اسیدهای معدنی است عصاره تازه آن دارای 30% و گیاه خشک آن دارای 3% نیترات پتاسیم دارد. ساقه ها و برگهای این گیاه مقداری نمکهای موسیلاژ دارد که هنگام جوشاندن و پختن به نیترات و نمکهای معمولی تبدیل می شود این نمکها سالم و بی خطرند و احتمالا خاصیت نیرودهنده و تقویت کننده این گیاه به علت وجود این مواد است.

گل، برگ و سرشاخه های گلدار آن به مصرف دارویی می رسد. گیاه گل گاوزبان به عنوان یکی از غنی ترین منابع اسیدهای چرب اصلی بشمار می رود، بطوریکه از آن به عنوان غنی ترین منبع شناخته شده برای بشر معرفی شده است.

خاستگاه و پراکنش جغرافیایی

گاوزبان بیشتر در ارتفاعات رامسر، رودسر و تنکابن بصورت خودرو و نیز زراعی وجود دارد. بطور کلی شرایط آب و هوایی کوهستانی سرد سیر و نیمه مرطوب که در طول بهار و تابستان دارای بارانهای متناوب هستند، برای کشت این گیاه مفید است.

←پیشنهادات ویژه: عرق میخک

انواع مختلف گل گاوزبان را تقریبا در همه جای ایران از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب در مزارع، دشت ها، کوهپایه ها و روی کپه های زباله در نزدیکی خانه ها می توان یافت.

گل گاوزبان را بخاطر کاربردهای وسیعش در پزشکی در بسیاری از باغچه ها می کارند. نوعی گاوزبان که نام علمی اش گاوزبان دارویی است، در اروپا بسیار رواج دارد. گل گاوزبان احتمالا از شمال آفریقا به نواحی دیگر راه یافته و امروزه در منطقه مدیترانه، نواحی شمال آفریقا و قسمت هایی از خاورمیانه می روید.

پژوهش های علمی

نتایج تحقیقات نشان می دهد که عصاره آبی گل گاوزبان دارویی موثر و بی خطر برای درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواسی اجباری است. به گزارش ایسنا، گاوزبان ایرانی گیاهی از تیره بوراژیناسه راسته پولمونیالیسه و جنس اکیوم است. گونه مزبور گیاهی علفی، دوساله و پایاست که پوشیده از کرک های نرم و نازک و دارای گل های لوله یی شکل و آبی رنگ مایل به ارغوانی می باشد. برگهای آن ساده، میوه آن نوک تیز و فندقی و سطح آن دارای برجستگیهای کوچک و تیز می باشد.

←پیشنهادات ویژه: سنگ مرداب

فصل گل دهی گیاه از اغاز اردیبهشت تا اواخر مرداد است. پژوهشگران با استناد به یافته های این تحقیق تاکید کرده اند که عصاره آبی گل گاوزبان ، دارویی موثر و بی خطر برای درمان بیماری مبتلا به اختلال وسواسی اجباری است، اگر چه مطالعات بیشتر برای تایید ان لازم است.

گل گاوزبان در طب سنتی

گاوزبان از نظر حکمای طب سنتی ایران گرم تر است. گرمی آن به اعتدال نزدیک است. خشک آن رطوبت کمتری دارد و گل آن لطیف ترین جزء گیاه است.

گل گاوزبان به عنوان معرق، دیورتیک، افزایش دهنده فشارخون و آرام بخشی مصرف سنتی دارد.

سوخته اش داروی زخم دهان کودکان و فرونشاننده التهاب درون دهان است. ناسوخته اش نیز برای علاج زخم و التهاب درون دهانی خوب است، اما سوخته اش بهتر است. همراه شراب شادی آور است. تقویت قلب کند، علاج بیماری ترس است. تپش قلب را از بین می برد. گرمیش نزدیک به اعتدال است و کمی به سوی گرمی گرایش دارد، در آخر رطوبتی دارد اما خشکیده اش کمتر از سبزش تر مزاج است.

←پیشنهادات ویژه: عرق انیسون

اثرات فارماکولوژی و درمانی

• آرام کننده اعصاب است و همچنین عرق آور است.
• ادرار آور است و بی اختیاری دفع ادرار را درمان می کند.
• سرماخوردگی را برطرف می کند و برای از بین بردن سرفه از دم کرده گل گاوزبان استفاده می کنند. در درمان برونشیت نیز موثر است.
• دم کرده آن با نبات سفید یا شکر و یا عسل برای رفع خشونت سینه، قصبه ریه، سرفه و تنگی نفس مفید است.
• کلیه ها را تقویت می کند و در رفع التهاب و ورم کلیه و تسکین دردهای ناشی از آن موثر است.
• برای سنگ کلیه و مثانه مفید است ولی برای طحال مضر است و از این نظر باید از صندل سفید استفاده کرد.
• منیزیم موجود در گل گاوزبان ضد سرطان بوده و به دلیل دارا بودن آلکالوئید می تواند ضد حساسیت، ضدروماتیسم و ضد التهاب باشد.
• این گیاه باعث کاهش تب در بیماری های چون سرخک، مخملک، آبله و کهیر می شود.
• گل های تازه این گیاه نیز بوی شبیه خیار دارد و وقتی در آب خیسانده شود و با آب لیمو و شکر مخلوط شود، مصرف آن برای روزهای گرم بسیار نشاط انگیز و خنک است.
• جوشانده آن نشاط آور بوده و رنگ رخسار را باز می کند.
• گل گاوزبان علاوه بر خواص درمانی فوق تصفیه کننده خون، ضداسپاسم، محرک غدد، آدرنال، مقوی قلب و عروق نرم کننده مجاری تنفسی، خلط آور، شیرافزا و مسهل بوده، ولی به دلیل دارا بودن آلکالوئید برای زنان باردار و کودکان مضر است.
• دم کرده گل گاوزبان به همراه سنبل الطیب و لیمو عمانی یک نوشیدنی نشاط آور و آرام بخش است که استفاده از آن به جای چای و قهوه در مجالس عزاداری برای ایجاد آرامش درونی توصیه می شود.
• شادی آور و مقوی روح بوده، حواس پنجگانه آدمی را تقویت می کند و برای رفع حواس پرتی مفید است.
• برای رفع ترس، اضطراب، تپش قلب و غم مفید است
• برای بیماریهای سوداوی، سرسام و با خود حرف زدن، وسواس، مالیخولیا، خشونت در گلو وسینه، تنگی نفس یرقان مفید است.
• گل و برگ گاوزبان اثر نرم کننده، معرق، مدر، آرام کننده و تصفیه کننده خون دارد.
• به علت مدر بودن، در آغاز بیماریهای سرخک و مخملک به منظور دفع مواد سمی از راه عرق و ادرار، مفید می باشد.
• اگر برگ تازه گاوزبان با برگ بولاغ اوتی و گل قاصد به صورت له شده در آید و سپس شیره آنها تحت اثر فشار قرار گرفته شود، عصاره ای بدست می آید که به عنوان تصفیه کننده خون مصرف دارویی دارد.

←پیشنهادات ویژه: دانه خردل

شیوه های مصرف

گل های این گیاه را می توان برای تهیه مربا استفاده کرد این مربا برای افرادی که از بستر بیماری برخواسته و دوران نقاهت را سپری می کنند و همچنین برای افرادی که حالت ضعف دارند بسیار مفید است

گلهای و برگهای این گیاه را می توان در سالاد و سوپ خیار به کاربرد.

برگهای قطعه قطعه شده گیاه را می توان در پایان زمان پخت سوپ ها استفاده نمود. برگهای این گیاه را می توان همراه با برگهای گل کلم پخت و مصرف کرد. همچنین برگهای تازه این گیاه نیرو بخش و نشاط آور است.

برگهای این گیاه را می پزند و مانند اسفناج از استفده می کنند.

از قدیم گل گاوزبان را با لیموی عمانی در امیخته و با هم به صورت دم کرده و یا جوشانده مصرف می کرده اند. باتوجه به اینکه لیموعمانی دارای تاثیر آرام بخش است. به نظر می آید مخلوط این دو دارای اثر کامل تر شده و شاید سبب تقویت اثر به روی هم گردند.

جدا از آن، خاصیت اسیدی لیمو سبب خوش رنگ شدن گل گاوزبان می شود. البته دم کرده یا جوشانده مخلوط این گیاه عمدتا همراه با نبات می باشد که آمیزه ای خوش رنگ و خوش طعم ایجاد می کند.

و برخی مقداری فندق هم با آن مصرف می کنند. پیشهاد می شود که در مصرف گل گاوزبان زیاده روی نشود زیرا آن شنوایی گوشها را کم می کند، بهتر است که پس از سه روز پشت سر هم برای مدتی مصرف نشود و همچنین گاوزبان بعلت داشتن آلکائید برای زنان حامله و کودکان مضر است. در صورت لزوم به صورت بسیار رقیق مصرف شود.

دو قاشق غذاخوری پر از گل گاوزبان را در لیوانی آب جوش ریخته و به مدت 20 دقیقه صبر کنیم. بهتر است سر ظرف با پارچه یا دری پوشانده شود. همچنین می شود به جای این عمل، مخلوط را فقط پنج دقیقه بجوشانیم. پس از آن مخلوط را صاف کرده و بنوشیم از جوشاندن طولانی مدت گل گاوزبان بپرهیزید زیرا موجب کم رنگی محلول می گردد.

←پیشنهادات ویژه: گلپر

دم کرده گل گاوزبان و لیمو عمانی

مواد لازم: گل گاوزبان 3 قاشق غذاخوری، لیمو عمانی 2 عدد، عسل 2 قاشق مرباخوری در هر لیوان، آب جوش 4 لیوان.

لیمو عمانی ها را سوراخ و یا از وسط نصف کنید، به همراه گل گاوزبان و آّب جوش در قوری چینی بریزید و اجازه دهید روی حرارت ملایم به مدت 30 دقیقه دم بکشد. سپس دم کرده را در یک لیوان و یا فنجان بزرگ بریزید، عسل را بیفزایید و هم بزنید تا کاملا حل شود و به آرامی آن را میل کنید .

خواص: این نوشیدنی آرام بخش است و برای پایین آوردن فشار خون و نیز رفع ناراحتی پروستات بسیار مفید است

موارد احتیاط یا منع مصرف

مصرف این گیاه به علت وجود آلکالوئیدهای پیرولیزیدن، در دوران بارداری و شیردهی ممنوع می باشد. مبتلایان به بیماریهای کبدی و اختلالات تشنجی بهتر است از مصرف آن پرهیز نمایند در افراد مبتلا به شیزوفرنی یا بیمارانی که از داروهای ضدصرع استفاده می نمایند، خطر صرع لوب تمپورال افزایش می یابد. اسید گامولنیک موجود در گیاه آستانه تشنج را پایین می آورد لذا در بیماران سرعی منع مصرف نسبی دارد.

گیاه ممکن سرطان زا و دارای سمیت کبدی باشد و در مصرف آن باید احتیاط کرد و با داروهایی که سمیت کبدی ایجاد می کند نباید توام مصرف شود. از مصرف طولانی مدت گیاه بهتر است اجتناب شود

اثرات جانبی آن اسهال و نفخ شکمی است. همچنینش صرع لوب تمیورال، یبوست و نارسایی کبدی از اثرات جانبی این گیاه می باشد.

 در این مقاله عطاری آنلاین من دو سلام در مورد خواص درمانی گل و گاو زبان صحبت کرده است برای اشنایی با ما می توانید در شبکه های اجتماعی با ما همراه باشید.