گیاه رزماری وخواص آن _ تاریخچه

گیاه رزماری از قدیم الایام مورد علاقه مردم بوده و از آن در مراسم تشریفاتی، جشن های عمومی یا خانوادگی به عنوان سمبل عشق و علاقمندی و یا در مواقع عروسی و عزا به کار می برده اند. آپلین در قرن شانزدهم میلادی، شاخه های رزماری که در آن زمان رومارن نامیده می شد را در قبور مصریان پیدا کرد. رومیان قدیم، قبل از ملل دیگر اقدام به کشت رزماری کردند.

نام علمی: Rosmarinus officinalis L

نام انگلیسی: Rosemary

خانواده : Lamiaceae

نام عربی: اكليل الجبل، حصالبان، حصالبان اکسیر

نام مرسوم: Rosmarini herba

شناخت رزماری

Archigens دانشمند قرن اول میلادی، از طریق جوشاندن رزماری، نوعی روغن از گیاه به دست آورد ولی استخراج اسانس از رزماری به صورت محلول الكلی، قرنها بعد توسط Ace Vile-neuve صورت گرفت. در قرن شانزدهم میلادی، تقطیر گل رومارن به وسیله الكل آغاز گردید و چون ایزابل که مبتلا به رماتیسم و نقرس بود با اسانس رزماری معالجه شد و تصور می کرد داروئی به دست آورده که قادر است جوانی و زیبایی از دست رفته را به مردم باز گرداند. این اسانس چون ملکه ایزابل را معالجه کرده بود به اسانس ملکه هنگری نیز موسوم گردیده بود. زیرا شاهزاده خانم هفتاد ساله، فلج و مبتلا به نقرس را مبدل به دختر جوانی ساخت که پادشاه لهستان از او خواستگاری کرد.

←پیشنهادات ویژه: تری بلوس برای سنگ شکن کلیه

در سال ۱۶۸۵ دانشمندی به نام کانکل، از اسانس رومارن نوعی کامفر به دست آورد و در این اسانس توسط Lesicur بر روی سلسله اعصاب بررسی گردید. دانشمندان دیگر نیز تاثیر این اسانس را بر روی کبد مطالعه کردند و سرانجام رومارن در قرن بیستم بین مردم معروفیت و شهرت پیدا کرد.

شناخت گیاه رزماری

گیاهی چندساله، بوته ای، همیشه سبز و به صورت درختچه کوچک و افراشته است. برگهای آن متقابل، باریک، دراز و نوک تیز است. رنگ برگها سبز روشن، در سطح بالایی چین و چروکدار و در سطح زیرین پوشیده از کرکهای کوتاه سفیدرنگ است. برگها بدون دمبرگ، چرمی و براقند و حاشیه آنها به سمت پشت برگشته است. گلها به صورت سنبله هایی در رأس انشعابات واقع هستند. دمگل و دمگل آذین ها پوشیده از کرکهای ستاره ای است. کاسه گل زنگوله ای دولبه است. جام گل نیز دولبه و بیرون آمده از کاسه می باشد که لب بالایی به شدت مقعر و دوبخشی و لب پایینی سه بخشی است که بخش میانی پیچیده می باشد. جام گل به رنگ آبی روشن و به ندرت صورتی و یا سفید است. پرچمها دو عدد است که به سمت بیرون جام کشیده شده اند و خامه طويل، خمیده و بدون انشعاب است. میوه چهار فندقه و تخم مرغی شکل است و به رنگ قهوه ای، سفت و گرد و تخم آن کوچک که در داخل میوه است و از تخمدان منشا می گیرد.

گلهای آن نوش فراوان با بوی قوی دارد به طوری که عسل حاصل از آن، بوی معطر مخصوص دارد و به خوبی شناخته می شود. این گیاه به عنوان گیاهی زینتی در مزارع و باغچه ها کشت می شود. قسمت های مورد استفاده گیاه، برگها و سرشاخه های گلدا باشد.

ترکیبات شیمایی گیاه رزماری

رزماری ( اکلیل کوهی) حاوی دی ترپنوئیدهای فنولیک، فلاونوئیدها، مشتقات کافئیکی اسید، دی ترپن ها، اسانس فرار و تانن است. اسانس اكليل الجبل شامل آلفا- پینن، سینئول، بورنئول، کامفن و رزمارن است که در آب غیر محلول است. اسانس رومارن، اگر از برگهای خشک گیاه تهیه گردد، مقدار آن به ۲ درصد می رسد. اسانس رومارن، بوئی مطبوع و معطر دارد. در حالت تازه عاری از رنگ و یا به رنگ مایل به زرد می باشد ولی بر اثر کهنه شدن، به مرور به رنگ مایل به قهوه ای می شود. اسانس رومارن باید در شیشه های کاملا دربسته، به حالت مملو در جای خنک و دور از نور و روشنایی نگهداری شود. 

←پیشنهادات ویژه: انجدان رومی

اسانس رزماری BPC از تقطير انتهاهای گلدار سرشاخه های جوان و برگ دار گیاه به دست می آید. این اسانس بیشترین کاربرد خود را در صنعت عطرسازی یافته است. اسانس مزبور یکی از اجزای صابون بوده و به طور گسترده ای در رایحه درمانی استفاده می شود.

پژوهش علمی در مورد گیاه رزماری

پژوهشگران، گیاهان رزماری، مورد و شیرین بیان در ضایعات آفتی مخاط دهان را مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه با روش نمونه برداری مستقیم ۱۳۰ بیمار مبتلا به آفت دهان در ۵ گروه تحت درمان با مخلوطی از اسانس های مورد، رزماری، آویشن و شیرین بیان، گروه دوم اسانس مورد و آویشن، گروه سوم اسانس شیرین بیان و رزماری و گروه چهارم با اسانس مورد و رزماری و گروه آخر تحت درمان پلاسبو قرار گرفتند. نتایج نشان داد که محلول اول در مقایسه با چهار محلول دیگر اثر چشمگیری در درمان کامل و کاهش سوزش مایعات آنتی مینور دارد به طوری که متوسط زمان قطع سوزش 2/5 روز بود. لازم بذکر است که طی مدت مطالعه هیچگونه عوارض جانبی در استفاده از این داروها گزارش نگردید. 

در تحقیقاتی که در سال ۱۳۸۰ در دانشکده داروسازی تهران بر روی اسانس اکلیل کوهی ناحیه تهران صورت گرفت مشخص شد که ترکیبات اصلی آن شامل Verbenone به میزان ۲۴ درصد، a-pinene به میزان 5/18 درصد، Cineol – ۸ و ۱ به میزان 5/11 درصد، Cam phor به میزان ۳ درصد، Borneol به میزان ۷ درصد و ا a- Terpineo به میزان ۴ درصد می باشند.

در تحقیقات مذکور مشخص شد که اسانس گیاه ایران در مقایسه با انواع ترکیه، کوبا، اسپانیا، و ایتالیا و الجزایر از کیفیت خوبی برخوردار است. در این مقایسه مشخص شد که اسانس کوبا و اسپانیا با هم شباهت دارند. هم چنین دو اسانس ترکیه و الجزایر به هم شبیه بودند و اسانس گیاه ایران با چهار کشور مذکور تفاوت چشمگیری داشت که می تواند مربوط به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی خاص ایران باشد. 

در فرانسه ۱۰-۵ گرم سرشاخه گلدار و گلهای گیاه را در یک لیتر آب جوش دم می کنند و 2-3 فنجان در روز به عنوان ضداسپاسم در موارد آسم روزانه می خورند. همچنین به عنوان محرک در موارد سوء هاضمه ۲۰-۱۰ گرم گیاه اکلیل کوهی خشک را در یک لیتر سرکه رقیق خوب، ریخته به مدت یک شب می گذارند خیس بخورد و سپس صاف کرده و در هر وعده غذا یک لیوان از آن را می خورند. در موارد گریپ نیز مرسوم است ۶۰ گرم گیاه خشک را در یک لیتر آب جوش دم می کنند و ۳-۲ فنجان در روز به عنوان ضداسپاسم می خورند.

خاستگاه و پراکنش جغرافیایی رزماری

رزماری هم به صورت خودرو و هم کشت شده در نواحی مدیترانه ای و همچنین جنوب فرانسه و مخصوصا نواحی ساحلی آن تا آسیای صغیر وجود دارد. پرورش این گیاه در بیشتر نواحی ایران معمول می باشد. پرورش دهندگان عمده گیاه را در دنیا، کشورهای شمال آفریقا و کشورهای جنوب اروپا خصوصا اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، یوگسلاوی و امریکا تشکیل می دهند.

←پیشنهادات ویژه: عرق مورد

کشت و تکثیر گیاه رزماری

اکلیل کوهی را باید در زمینهای آهکی قابل نفوذ، خاک مناسب، کاملا آفتاب گیر و در آب و هوای گرم پرورش داد و بهترین بافت خاک برای رشد گیاه خاک با بافت لومی شنی است. به ندرت نوع خودرو و گونه های مختلف آن روی شیبهای خشک صخره ای، چراگاههای خشک و بیشه زارها و کشورهای همجوار دریای مدیترانه می رویند. 

تکثیر این گیاه از طریق کاشتن دانه، قلمه زدن و نهال یا کاشتن شاخه های ریشه دار پایه های مسن صورت می گیرد. تکثیر از طریق کاشتن دانه بدین نحو است که ابتدا دانه های اصلاح شده و رسیده را در اسفند ماه تا فروردین ماه در قطعه زمین مناسب و در پناه هوای گرم و آفتابی پرورش داده و سپس گیاه کوچک حاصل را، هنگامی که رشد کافی نمود به زمین مورد نظر منتقل می کنند.

تکثیر به وسیله قلمه زدن، معمولا در بهار صورت می گیرد و برای این کار قلمه های فراوانی از شاخه های جوان گیاهان مسن را به دست می آورند و آنها را در جای سرپوشیده شیشه ای که گرمای مناسب داشته باشد می کارند. معمولا قلمه ها پس از طی سه هفته تا چهار هفته دارای ریشه می گردند و پس از آن که قلمه ها دارای رشد و ریشه کافی گردیدند به زمین اصلی منتقل می شوند. در بعضی از کشورهای سردسیر مثل آلمان، اکلیل کوهی را در مزارع نمیکارند زیرا این گیاه زمستان را در مزرعه دوام نمی آورد ولی به صورت گیاه زینتی و گلدانی، اغلب در پارکها و باغها مشاهده می گردد. به همین علت است که از اردیبهشت تا مهر ماه در هوای آزاد باغها و در طول زمستان در گلدان و جعبه های گل در اتاق های گرم پرورش داده می شود. 

زمان برداشت ۱۸ ماه بعد از کاشت است. پس از عملیات برداشت، برگها در سایه یا در خشک کن های مصنوعی با دمای ۴۰-۳۵ درجه سانتیگراد خشک می شوند و محصول برداشت شده به واحدهای اسانس گیری سریعا منتقل می شوند. در شروع فصل گلدهی، سرشاخه ها به طول ۳۵-۳۰ سانتی متر برداشت می شوند و باید دقت کرد که گیاه به هیچ وجه خشبی و چوبی نگردد زیرا قسمتهای چوبی در فرایند اسانس گیری باعث تولید بوی نامطلوبی در اسانس می شود.

رزماری از دیدگاه طب سنتی 

در طب سنتی با نام اكليل الجبل شناخته می شود. طبیعت آن گرم و خشک است. مدر ادرار و حیض، تحلیل برنده بادها و گشاینده سدهی کبد و طحال، پاک کننده ریه و جهت سرفه های مزمن و استسقاء، درد کبد، دفع یرقان سوداوی، شکستن سنگ کلیه و مثانه و مجاری ادرار کاربرد دارد. ضماد آن برای تحلیل ورم های مزمن مفید است. مضر گرم مزاجان و مصلحش سکنجبین است چنانچه شکم صید را از احشاء خالی کرده و از این گیاه پر کنند مانع تعفن آن می شود و در جلو گیری تعفن گوشت بهتر از نمک است.

←پیشنهادات ویژه: برگ به

اثرات فارماکولوژی و درمانی گیاه رزماری

1.برگهای این گیاه در زمان یائسگی آرام کننده اعصاب و دارای اثر تقویت کننده است.

۲. برای حمام کردن زنان که تازه وضع حمل کرده اند به عنوان حمام معطر به کار می رود.

٣. در رفع اسهالهای ساده، اثر معالج ظاهر می کند و به کار بردن آن موجب رفع ترشحات مهبلی می گردد. 

۴. رزمارن از طریق تحریک فولیکول مو، موجب فعالیت مجدد آن شده و از طاسی زودرس جلو گیری می کند. به همین دلیل اصولا برای استعمال خارجی در لوسیون های مو به کار می رود.

۵. از رزماری در دهان شوی ها و غرغره ها به کار می رود. 

۶. این گیاه دارای آنتی اکسیدان هاست بنابراین اثر ضد سرطان دارد. کاربرد موضعی رزماری برای افزایش گردش خون توصیه می شود. 

۷. برگها و اسانس این گیاه در ترکیبات بسیاری از داروهای ضد روماتیسمی مورد استفاده قرار می گیرند زیرا قدرت زیادی در تحریک پوست دارند. و همچنین برای حمام کردن بیماران روماتیسمی و فلجها استفاده می شود. 

۸ در استعمال خارجی، آب خیسانده برگهای آن برای شست و شوی چشم در موارد ورمهای ملتحمه زکامی به کار می رود. 

۹. برگهای آن به عنوان ادویه ( چاشنی ) مصرف می شود ولی به ندرت اشتها را زیاد می کند.

10.خوردن آن برای سرفه های رطوبی مزمن و تنگی نفس و خفقان سرد و استسقای زقی که با حرارت و عطش شديد توام نباشد مفید است. 

11.باعث کاهش احتقان ریه و گلو درد می شود.

۱۲. این گیاه مدر و مسهل صفرا بوده و همچنین فعالیت جهاز هاضمه را بهبود می بخشد. 

۱۳. رزماری چون موجب سهولت ترشح و دفع صفرا می شود از این جهت از آن در بیماریهای پرقان و نارسائی اعمال کبد استفاده می شود. 

۱۴. تزریق دم کرده سرشاخه های گلدار آن در ورید سگ موجب می گردد که حجم ترشحات صفرا در جانور مضاعف شود. 

۱۵. برای بیماران مبتلا به سوء هضم ناشی از ضعف عمل دستگاه گوارش تجویز می شود. 

۱۶. رزماری به علت دارا بودن خاصیت صفرابر، برای استسقای ناشی از بزرگ شدن حجم کبد، ناراحتیهای کبدی که به علت مسمومیت های غذایی مخصوصا نوشابه های الکلی پیش می آید و کبد کم حجم می شود تأثير مفیدی دارد. 

۱۷. رزماری روی کیسه صفرا و رودهای کوچک اثر ضد اسپاسم دارد که اسانس گیاه، انقباضات ناشی از ترکیب استیل کولین در روده کوچک را مهار می کند. 

18.شراب آن اگر به صورت لوسیون بر روی زخم اثر داده شود آن را ضدعفونی کرده و بهبود می بخشد.

19.آثار ضد میکروبی گیاه و روغن فرار آن علیه برخی از میکروبها تأیید شده روغن فرار رزماری اثر مشخصی روی عضله صاف ایلئوم خوکچه هندی دارد.

۲۰. در رفع آماس، کوبیدگیها، ناراحتی های ناشی از ضربات وارده به بدن و پیچ خوردی مفاصل و نظائر آن مفید است. 

۲۱. وقتی پماد رزماری استعمال شود گردش خون موضع را افزایش داده و موجب گرمی و داغی و برطرف شدن درد و التهاب می شود. 

۲۲. رزماری برای اشخاصی که میگرن دارند و دچار بی خوابی هستند مفید است. 

۲۳. اکلیل کوهی برای دوران نقاهت، خستگیهای مفرط، افسردگیها و اشخاصی که به دل آشوبی و دلشوره دچارند، مفید است. 

۲۴. رزماری برای درمان اضطراب، فشار خون و به صورت موضعی به عنوان مسکن در درمان دردهای عضلانی استفاده می شود. 

۲۵. به صورت موضعی برای درمان اگزما و دفع انگل مصرف می شود. 

۲۶. رزماری محرک عصبی مفید در از دست دادن حافظه، خواب آلودگی و افزایش هوشیاری است.

۲۷. اسانس گیاه به کاهش کلسترول افزایش یافته کمک می کند.

۲۸. برای خرد کردن سنگ کلیه و مثانه، ازدیاد ترشح بول و حیض مفید است.

←پیشنهادات ویژه: صابون عصاره حلزون

موارد احتیاط یا منع مصرف 

با مصرف معمول و در دزهای درمانی عارضه مهمی با مصرف گیاه مشاهده نشده است. مصرف برگهای رزماری در مقادیر بسیار بالا باعث سقط می شود که می تواند منتهی به کمای عمیق، اسپاسم، استفراغ، التهاب دستگاه گوارش، خونریزی مثانه، آسیب شدید کلیه و مرگ شود. استنشاق گیاه ممکن است باعث تحریک و در موارد نادر، اسپاسم در حنجره شود. مصرف موضعی ممکن است سبب تشدید اسپاسم (انقباض ناگهانی و غیر ارادی عضله) نایژه ها شود. 

با مصرف گیاه اثرات افزایش خونریزی رحمی لگنی نیز دیده شده است. در دوران بارداری مصرف نشود همچنین مصرف در دوران شیردهی توصیه نمی شود. بیمارانی که نسبت به گیاه حساسیت دارند و خانم هایی که خونریزی رحمی زیادی دارند بهتر است از مصرف گیاه اجتناب کنند. همچنین اسانس برگ گیاه به علت اثر بر روی پون کلسیم ممکن است اثراتی در بیماران قلبی داشته باشد. 

مصرف این گیاه در دوزهای بالا باعث تشنج و التهاب معده و روده و التهاب کلیه می شود. همچنین برای کسانی که دارای ناراحتی میگرن می باشند نباید زیاد مصرف شود زیرا رزماری از طریق افزایش جریان خون عمل می کند.

سخن پایانی

گیاه رزماری از گذشته تا کنون جز گیاهان پر طرفدار در طب سنتی بوده است. این گیاه دارای طبع گرم و خشک می باشد. در این مقاله عطاری آنلاین من دو سلام در مورد خواص، نحوه کاشت و برداشت و … صحبت کردیم. ما را در اینستاگرام دنبال نمایید.گیاه رزماری وخواص آن _ تاریخچه